Pojęcie i podstawowe klasyfikacje zapasów

Jako zapasy należy rozumieć zasoby rzeczowych (materialnych) środków obrotowych gromadzonych w jednostce gospodarczej w celu zapewniania ciągłości produkcji lub sprzedaży. Inaczej można powiedzieć, że “zapasy są niezagospodarowanymi dobrami rzeczowymi utrzymywanymi przez firmę w celu użycia w przyszłości (dalsze przetwarzanie, proces montażu, sprzedaż). Występują zwykle w formie surowców, półproduktów, części używanych w procesie produkcyjnym lub wyrobów gotowych i stanowią jedną z głównych pozycji majątku obrotowego firmy.” [1] Utrzymanie zapasów uzasadnione jest również ze względu na: [2]

·      doskonalenie obsługi klienta,

·      wzrost korzyści skali produkcji,

·      wzrost korzyści ze skali dostaw,

·      zabezpieczenie przed zmianami cen,

·      zabezpieczenie przed niepewnością w dostawach i czasie dostaw,

·      zabezpieczenie przed nagłymi, nieprzewidzianymi zdarzeniami.[3]

            Zapasy można pogrupować według różnych kryteriów. Ich klasyfikacja jest niezbędnym warunkiem poznania ich struktury i prowadzenia racjonalnej gospodarki nimi. “Wszystkie czynności związane z gospodarowaniem zapasami takie, jak planowanie, normowanie, finansowanie zapasów muszą być dostosowane do ich struktury, a szczegółowa klasyfikacja umożliwia poznanie czynników kształtujących zapasy i ustalenie instrumentów oddziaływania na ich poziom i przydatność dla przedsiębiorstwa.”[4]

Do podstawowych kryteriów  stosowanych obecnie przy klasyfikacji zapasów należą:[5]

·      stopień przetworzenia

·      układ gałęziowy

·      kryteria ekonomiczne

·      inne kryteria

·      według charakteru dostaw

·      metoda ABC

Ze względu na stopień przetworzenia wyróżniamy zapasy:

1.   materiałów i surowców,

2.   produkcji niezakończonej,

3.   produktów gotowych,

4.   towarów.

            Układ gałęziowy stosowany jest przy planowaniu, ewidencji i sprawozdawczości w skali przedsiębiorstwa, a także gospodarki narodowej. Układ ten jest zawarty w Systematycznym Wykazie  Wyrobów według gałęzi przemysłów wytwarzających. W ramach tego układu wyroby dzielone są dalej na branże, podbranże, grupy, asortymenty i odmiany oznaczone odpowiednimi symbolami cyfrowymi.

Według kryteriów ekonomicznych zapasy można podzielić na:

1.   prawidłowe,

2.   nieprawidłowe.

Do zapasów prawidłowych należą zapasy:

a)  bieżące - materiałów produkcji niezakończonej i wyrobów gotowych. Wynikają one rzeczywistych potrzeb przedsiębiorstwa uwarunkowanych zadaniami gospodarczymi oraz istniejącymi warunkami zaopatrzenia, organizacji, produkcji oraz sprzedaży.

b)  sezonowe - część zapasów środków obrotowych występująca w przedsiębiorstwie okresowo ze względu na sezonowe wahania produkcji, zaopatrzenia bądź sprzedaży. “Charakterystyczną cechą zapasu sezonowego jest to, że występuje on tylko w pewnych roku (np. zakup koksu na zimę). Jest on tworzony celowo przez przedsiębiorstwo, nie może więc powstać na skutek przypadkowych zjawisk gospodarczych u odbiorców i dostawców, jak również w wyniku istniejących nieprawidłowości w zaopatrzeniu lub transporcie” [6]

c)   rezerwowe - ze względów uzasadnionych gospodarczo winny być utrzymywane w przedsiębiorstwie przez określony czas, przy czym decyzje o ich utworzeniu podejmowane są przez jednostki nadrzędne w porozumieniu z bankiem finansującym.

Do zapasów nieprawidłowych zaliczamy zapasy:

a)   nadmierne - ich wielkość przekracza normę, nie jest uzasadniona

rozmiarami produkcji, ani charakterem zapasów sezonowych czy rezerwowych,

b)  zbędne - “obejmują zapasy, które nie znajdują zastosowania w dalszej działalności przedsiębiorstwa zgodnie z ich pierwotnym zastosowaniem. Zapasy mogą być uznane za zbędne, jeśli ich wykorzystanie nie znajdzie odzwierciedlenia w rocznym lub wieloletnim planie zaopatrzenia. Powinny one być jak najszybciej upłynnione”[7]

Zapasy nieprawidłowe są gospodarczo nieuzasadnione. Ich występowanie w przedsiębiorstwie jest zjawiskiem negatywnym.

---

[1] D. Kempny, Zapasy w systemie logistycznym firmy, Akademia Ekonomiczna im. K. Adamieckiego, Katowice, 1995, s. 9.

[2] R.M.  Ballou, Basic Busines Logistics, Transportation, Materials Management, Physical Distribution, Prentice - Hall, Inc., Englewood Cliffs,New Yersey, 1987, s. 243-244.

[3] Zob. podrozdział 1.4.

[4] J. Farana, Gospodarka zapasami w przedsiębiorstwie, TNOiK, Katowice, 1979, s. 13.

[5] Ibid. s. 14.

[6] Encyklopedia Gospodarki Materiałowej, prac. zb. pod red. Z. Surzyckiej-Milczewskiej,  PWN,  Warszawa, 1989,  s. 605.

[7] D. Kempny, op. cit., s. 17.