Zmiany w transporcie kolejowym po 1989 roku

Całkiem nowa sytuacja zaistniała na kolei po 1989 roku i zmianach społeczno-polityczno-gospodarczych w Polsce. W okresie przemian strukturalnych, przyjęcia nowych założeń gospodarczych przemysł górniczy i hutniczy znacznie straciły na znaczeniu.

W dodatku w efekcie prywatyzacji, większość zakładów została albo sprzedana inwestorom zagranicznym, albo upadła. W górnictwie z kolei kolejno wprowadzane programy restrukturyzacji ograniczały się do zamykania kolejnych kopalń, zwalniania załogi oraz zmniejszania wydobycia, które ze względu na wysokie koszty było nieopłacalne. Co zadziwiające w Polsce bardziej było opłacalne kupowanie węgla zagranicą aniżeli wydobywanie własnego i sprzedawanie go odbiorcom zagranicznym. 

Sytuacja ta wpłynęła także niekorzystnie na kolei i transport. Drastycznemu ograniczeniu uległy ilości przewożonych ładunków, ładunków, zmniejszyła się liczba pociągów wysyłanych na trasy a co za tym idzie konieczna była także redukcja zatrudnienia pracowników na kolei. Doprowadziło to do licznych strajków i akcji protestacyjnych. Zmiany, jakie w tym czasie dokonywały się w polskiej rzeczywistości wywarły zły wpływ na sytuację kolejnictwa, pogarszając nieustannie jego i tak trudną sytuację. 

Ciekawe jest to, iż w innych państwach regionu sytuacja transportu kolejowego nie była tak zła jak w Polsce, choć miały miejsce tam takie same przemiany.

Tabela nr 3. Porównanie PKP do innych kolei w Europie Środkowej

Sieć	Populacja kraju	Gęstość zaludnienia, mieszk./km2	Długość linii	Pasażerowie przewiezieni w milionach	Liczba podróży na mieszkańca
PKP	38,8	124,0	22560	266,3	6,86
Słowacja ZSSK, ZSR,	5,4	109,9	3662	63,5	11,75
Węgry MAV	10,0	107,9	7784	125,6	Suma wszystkich: 19,36
Węgry GySE HEV	-	-	220 103	3,1 64,9	-
Czechy CD	10,2	129,9	9365	188,3	18,46

Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych UIC za rok 2001.

Tendencje w zakresie przemian uwidoczniły się także w zakresie struktury transportu po 1989 roku. Od 1990 roku sukcesywnie zmniejsza się ilość przewożonych transportem kolejowym ładunków. Spadek ten był znaczący, z 282 mln. ton przewiezionych ładunków
w 1990 roku do 167 mln w roku 2001, który był najgorszym w dotychczasowym okresie dla transportu kolejowego. Od tego momentu odnotowuje się powolny wzrost przewożonych ładunków, co niewątpliwie jest zasługą zmian wprowadzanych w strukturze PKP, tj. wydzieleniem spółek odpowiedzialnych przez przewozy pasażerów oraz towarów a także powolną restrukturyzacją kolei oraz zmianą podejścia do transportu towarów drogą kolejową.

Wykres 2. Przewozy ładunków wg rodzajów transportu

Źródło: H-Ch. Pfohl, op. cit…, s. 211-212.

Wyniku działań prywatyzacyjnych i komercjalizacyjnych w oparciu o majątek PKP powstało kilkadziesiąt albo i więcej spółek i ciągle tworzone są nowe. Niestety, najwięcej jest firm małych i średnich, które nie są w stanie skutecznie walczyć z dużymi firmami i skazane są na przegraną[1].

Firmy małe średnie nie mają szans w walczeniu o największe i najbardziej dochodowe przetargi, które wiążą się z największymi dochodami, dlatego też firmy te ledwie wiążą koniec z końcem bez większych perspektyw na poprawę swej sytuacji finansowej
i personalnej. Aby zmniejszać koszty funkcjonowania muszą zwalniać personel
i wyprzedawać majątek, który posiadają w dyspozycji. To z kolei wpływa na obniżenie ich możliwości świadczenia usług i w ten sposób koło się zamyka. Jest to rudna sytuacja,
w której nie widać perspektyw na poprawę sytuacji na kolei, szczególnie w zakresie transportu towarów oraz pasażerów.

Tabela  4. Przewozy ładunków według rodzajów transportu w 2003 r.

RODZAJE TRANSPORTU	Tony			Tonokilometry			Średnia odległość przewozu 1 tony ładunku w km
	w tys.	2002=100	w % ogółem	w mln	2002=100	w % ogółem
OGÓŁEM		100,3	100,0		101,7	100,0	x
	1 308 802			253 039,0
Transport kolejowy	241 629	108,4	18,5	49 594,7	103,8	19,6	205
normalnotorowy	241 550	108,4	18,5	49 591,4	103,8	19,6	205
wąskotorowy	79	307,2	0,0	3,3	0,5	0,0	42
Transport samochodowy	981 957	98,0	75,0	78 160,2	104,7	30,9	80
Transport lotniczy	31	109,8	0,0	86,5	108,6	0,0	2835
Transport rurociągowy	51 782	112,2	4,0	23 871,3	114,5	9,4	461
Żegluga śródlądowa	7 968	103,1	0,6	871,7	77,4	0,4	109
Żegluga morska	25 435	100,8	1,9	100 454,6	96,4	39,7	3949

Źródło: Opracowanie własne na podstawie http://www.stat.gov.pl/publikacje/transport2003/

W kolejnictwie, zarówno transporcie pasażerskim, jak i towarowym konieczne jest przeprowadzenie jak najszybszych zmian i to zmian głębokich. Sytuacji nie uzdrowi dotowanie kolei, choć to jest praktyka spotykana na całym świecie, przynajmniej w zakresie przewozów pasażerskich. Kolej musi sama na siebie zarabiać, inaczej jej sytuacja nie ulegnie żadnej zmianie, poprawie. Konieczne jest zatem oddłużenie kolei, sprywatyzowanie jej niektórych elementów i pozbycie się przynajmniej części majątku, który obciąża ją finansowo. Poza tym konieczne wydaje się zwiększenie jakości świadczonych usług, poszerzenie oferty o możliwości transportu nowych rodzajów towarów, np. transport pojazdów samochodowych. W ostatnim czasie coraz więcej firm zainteresowanych jest przewożeniem nowych aut za pomocą transportu kolejowego, co pozwala jednorazowo przewieźć większą ich liczbę, aniżeli wozić lawetami samochodowymi.
Transport towarowy kolejowy powinien charakteryzować się większą elastycznością, możliwościami indywidualnego dostosowania się do klienta. Poza tym, w celu obniżenia kosztów świadczonych usług wprowadzoną muszą zostać działania naprawcze, które pozwoliłyby zredukować koszty transportu, np. poprzez ograniczenie zatrudnienia w sferze urzędniczej czy poprzez likwidację niepotrzebnych połączeń. O ile transport pasażerski jest w trudnej sytuacji, gdyż jak wskazują tabele Polska jest krajem, gdzie przy tak rozbudowanej sieci połączeń i tak dużej ilości mieszkańców przewozy pasażerskie w porównaniu np. do Słowacji czy Czech są słabe, bo stanowią 1/3 przewożonych pasażerów w tych krajach, to transport towarów powinien być w dużo lepszej kondycji. Transport pasażerów uzależniony jest od wielu czynników, np. bezpieczeństwa podróży czy jakości taboru, które w Polsce są w złym stanie, to przewozy towarowe nie mają takich problemów, jedynym w zasadzie czynnikiem jest punktualność i bezpieczeństwo, a te akurat warunki transport towarów koleją spełnia. Dlatego też potrzeba większej promocji, reklamy transportu towarów, co wraz z ograniczaniem kosztów powinno zwiększać ilość podmiotów korzystających z tej formy transportu i poprawiać sytuację transportu kolejowego i kolejnictwa ogółem.

---

[1] Dramat na kolei, Nowy Tygodnik Popularny, 2003,  nr 20 .