Znaczenie towarowego transportu kolejowego w gospodarce i społeczeństwie

Od momentu pojawienia się kolei w rozwoju cywilizacyjnym ludzkości nabrała ona istotnego znaczenia w systemie transportowym większość państw świata. Przede wszystkim kolej pozwala na oszczędne przesyłanie znacznych ilości towarów nawet na dalekie odległości. Podobna sytuacja odnosi się również do przewozów pasażerskich, gdzie pasażerowie mogą wygodnie podróżować za rozsądne kwoty nawet na dalekie odległości. 

W wielu przypadkach kolej jest jedynym środkiem transportu zarówno towarowego, jak i pasażerskiego, jak np. kolej Transsyberyjska w Rosji. 

Kolej w obecnym kształcie cechuje się dużym i szybkim postępem technicznym. W wielu państwach (Japonia, Francja) funkcjonują bądź mają być w najbliższym czasie otwarte linie kolejowe, po których kursować będą szybkobieżne pociągi, osiągające 250 i więcej kilometrów. W efekcie skróci to wydatnie czas podróży czy przewozu towaru, a co za tym idzie, większy atrakcyjność tego środka transportu.
Transport kolejowy, szczególnie w zakresie transportu towarowego ma duże znaczenie, przede wszystkim ze względu na jego duże możliwości przewozowe. Średnio w pociągu towarowym można przewieźć około 1000 ton ładunku, jest to znaczna ilość, której praktycznie nie dałoby się przewieźć transportem samochodowym w normalnych warunkach.

Tabela 1. Kształtowanie się dynamiki i struktury przewozów ładunków i pracy przewozowej w Polsce

	1995	1996	1997	1998	1999	2000	2001	1995	1998	1999	2000	2001
RODZAJE TRANSPORTU	Rok poprzedni = 100							W odsetkach
TONY
OGÓŁEM	102,8	100,3	101,5	96,6	97,8	101,4	97,7	100,0	100,0	100,0	100,0	100,0
Transport kolejowy	104,9	99,2	101,5	90,9	90,5	100,2	89,1	16,3	15,2	14,1	13,9	12,7
Transport samochodowy	102,5	100,5	101,7	97,0	99,2	101,4	99,0	78,7	79,2	80,4	80,3	81,4
Transport lotniczy	112,8	129,5	126,8	91,5	88,7	96,0	94,5	0,0	0,0	0,0	0,0	0,0
Transport rurociągowy	96,9	106,0	96,1	119,9	105,2	103,5	102,2	2,4	3,0	3,2	3,3	3,4
Żegluga śródlądowa	92,0	96,7	103,8	100,4	89,4	124,5	98,3	0,7	0,7	0,6	0,8	0,8
Żegluga morska	112,3	98,8	99,1	99,5	89,7	100,1	98,5	1,9	1,9	1,7	1,7	1,7
TONOKILOMETRY
OGÓŁEM	111,3	102,8	106,6	96,2	98,0	90,9	89,6	100,0	100,0	100,0	100,0	100,0
Transport kolejowy	105,1	98,9	100,5	90,0	89,8	98,2	88,0	23,0	19,5	17,9	19,3	18,9
Transport samochodowy	112,9	110,4	112,7	109,2	101,3	103,4	102,1	17,0	22,0	22,7	25,8	29,4
Transport lotniczy	118,3	121,0	129,8	91,9	88,3	92,9	90,5	0,0	0,0	0,0	0,0	0,0
Transport rurociągowy	94,4	113,6	97,7	123,2	105,3	104,8	103,6	4,5	5,8	6,2	7,2	8,3
Żegluga śródlądowa	110,5	97,2	109,3	118,2	93,5	114,1	107,7	0,3	0,3	0,3	0,4	0,5
Żegluga morska	115,2	101,3	107,9	91,6	98,9	81,4	81,2	55,2	52,4	52,9	47,3	42,9

Źródło: D. Hahn, Tendencje rozwojowe zarządzania strategicznego, PWN,Warszawa 1993, s. 30.

Z tych danych wynika, że udział transportu kolejowego w ogólnym transporcie w Polsce w połowie lat 90-tych ulegał znacznym wahaniom w zakresie ilości przewiezionych ton. Niestety, od roku 1996 zaobserwować można już tendencję spadkową, która utrzymuję się przez kilka kolejnych lat. W roku 2000 odnotowano ponowny wzrost zainteresowania transportem kolejowym, jednakże już rok później miało miejsce znaczne zmniejszenie ilości przewożonych towarów. W tym samym okresie na znaczeniu zyskiwał transport rurociągowy, który zwiększał ilość przesyłanych za jego pośrednictwem towarów. Jednakże nie tylko transport kolejowy w tym czasie tracił na znaczeniu. Praktycznie spadek w ilości przewożonych towarów w tonach odnotowały wszystkie rodzaje transportu. Również ze względu na przewóz liczono w tonokilometrach transport kolejowy od połowy lat 90-tych miał tendencję zniżkową.

Wykres 1. Przewozy ładunków transportem kolejowym

Źródło: Opracowanie własne na podstawie Rocznik Statystyczny GUS 2005.

W Polsce towarowy transport kolejowy odgrywał znacznie istotniejszą rolę w handlu i transporcie we wcześniejszych latach aniżeli dzisiaj. Obecnie jego udział uległ znacznemu zmniejszeniu. Towarowy transport kolejowy charakteryzuje przede wszystkim regularność przewozów, oraz, co już wspomniano, jednorazowy przewóz znacznej ilości ładunków. 

W Polsce istnieje na rynku kilku przewoźników kolejowych, wśród których największym są Polskie Koleje Państwowe, spółka Cargo. 

Towarowy transport kolejowy służy do przewozu bardzo wielu towarów. We wcześniejszych latach, a także obecnie największy udział w kolejowych przewozach towarowych posiada węgiel kamienny, który stanowi prawie połowę ogółu przewożonych towarów. Przede wszystkim wysyłany jest on do elektrowni oraz portów, gdzie przeładowywany jest na statki. Poza tym, transportem kolejowym przewozi się także ropę naftową oraz jej pochodne, minerały czy rudy a także wyroby ze stali[1].

Tabela 2. Przewozy ładunków transportem kolejowym wg grup ładunków w 2003 r.

WYSZCZEGÓLNIENIE	Ogółem			W tym grupa PKP
	tony w tys.	tono-kilometry w mln	średnia odległość przewozu 1 tony ładunku w km	tony w tys.	tono-kilometry w mln	średnia odległość przewozu 1 tony ładunku w km
W liczbach bezwzględnych
1	2	3	4	5	6	7
O G Ó Ł E M	241 629	49 583,7	205	161 816	47 407,0	293
Węgiel kamienny	122 118	20 035,1	164	69 531	19 021,4	274
Węgiel brunatny i koks	8 232	1 895,1	230	8 147	1 885,4	231
Rudy	11 639	3 671,0	315	9 584	3 573,2	373
Kamienie, żwir i wapno	26 170	4 391,7	168	15 706	4 342,1	276
Piasek	6 581	431,0	65	838	236,1	282
Ropa i przetwory naftowe	11 226	3 392,8	302	10 640	3 197,3	300
Metale i wyroby z metali	12 198	3 088,2	253	12 014	3 076,5	256
Cegła	64	11,2	175	64	11,2	175
Cement	2 684	714,9	266	2 682	714,8	267
Nawozy sztuczne	4 068	1 439,4	354	4 003	1 406,1	351
Inne artykuły chemiczne	10 391	2 876,5	277	8 837	2 515,4	285
Zboże	731	210,1	287	731	210,2	288
Ziemniaki	64	2,2	35	64	2,2	35
Buraki cukrowe	392	80,5	205	392	80,5	205
Inne płody i przetwory rolne	1 553	483,9	312	1 546	483,7	313
Drewno i wyroby z drewna	3 756	1 143,9	305	3 750	1 143,7	305
Pozostałe ładunki	19 762	5 716,2	289	13 287	5 507,2	414

Źródło: J. Klee, B. Turks,  Marketing-Logistyka, Dusseldorf, 1970, s. 69.

Obecnie w transporcie kolejowym dominują linie zelektryfikowane, które przynoszą wiele korzyści. Przede wszystkim należy tu wymienić[2]:

• zwiększenie szybkości uzyskiwanej przez pociągi w stosunku do linii nie zelektryfikowanych,
• poprawia się poziom przepustowości tras kolejowych,
• ogranicza ilość energii, która jest wykorzystywana.

---

[1] J. Klee, B. Turks,  Marketing-Logistyka, Dusseldorf, 1970, s. 69.

[2] J. Jastrzębska, Polski transport kolejowy w procesie integracji z Unią Europejską, Warszawa 2001, s. 32.